Η μέρα των αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό είναι χωρισμένη και οργανωμένη σε πεντάλεπτα από το Κέντρο Ελέγχου στη Γη
NASA
Με αφορμή τους δύο Αμερικανούς αστροναύτες που πήγαν στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό για οκτώ ημέρες αλλά θα παραμείνουν εκεί για οκτώ μήνες, τρεις πρώην συνάδελφοί τους μιλούν για το πώς είναι η ζωή σε τροχιά 400 χιλιόμετρα πάνω από τη Γη.
Το Κέντρο Ελέγχου στη Γη έχει έτοιμο το πρόγραμμα όλης της ημέρας των αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), διαιρεμένο σε πεντάλεπτα. Οι αστροναύτες ξυπνούν νωρίς. Γύρω στις 06.30 βγαίνουν από το υπνοδωμάτιό τους, που έχει το μέγεθος τηλεφωνικού θαλάμου και βρίσκεται στη μονάδα του ISS που ονομάζεται Harmony.
«Έχει τον καλύτερο υπνόσακο στον κόσμο», λέει στο BBC News η Nicole Stott, Αμερικανίδα αστροναύτης της NASA που πέρασε 104 ημέρες στο διάστημα σε δύο αποστολές το 2009 και το 2011. O θάλαμος διαθέτει λάπτοπ για να μπορεί το πλήρωμα να παραμένει σε επαφή με την οικογένειά του και μια γωνιά για προσωπικά αντικείμενα, όπως φωτογραφίες ή βιβλία.
Η Nicole Stott πέρασε 104 μέρες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό
NASA
Στη συνέχεια οι αστροναύτες συνήθως θα χρησιμοποιήσουν το μπάνιο, έναν μικρό θάλαμο με σύστημα αναρρόφησης. Κανονικά, ο ιδρώτας και τα ούρα ανακυκλώνονται σε πόσιμο νερό, αλλά εξαιτίας μιας βλάβης στον ISS το πλήρωμα πρέπει προς το παρόν να αποθηκεύει τα ούρα του.
«Είμαστε πειραματόζωα»
Μετά, είναι ώρα για δουλειά. Οι εργασίες συντήρησης του σταθμού ή τα επιστημονικά πειράματα καταλαμβάνουν τον περισσότερο χρόνο στον ISS, ο οποίος έχει μήκος 109 μέτρα. «Στο εσωτερικό του είναι σαν πολλά λεωφορεία, κολλημένα όλα μαζί. Μπορεί να περάσει μισή μέρα και να μη δεις άλλον άνθρωπο», εξηγεί ο Καναδός αστροναύτης Chris Hadfield, κυβερνήτης στην αποστολή Expedition 35 το 2012-13.
Ο ISS διαθέτει έξι ειδικά εργαστήρια για πειράματα και οι αστροναύτες φορούν μόνιτορ καρδιάς, εγκεφάλου και αίματος που μετράνε τις αντιδράσεις τους στο δύσκολο φυσικό περιβάλλον.
«Είμαστε πειραματόζωα», λέει η Nicole Stott, προσθέτοντας ότι «το διάστημα βάζει τα οστά και τους μύες σου σε μια επιταχυνόμενη διαδικασία γήρανσης, και οι επιστήμονες μπορούν να μάθουν πράγματα από αυτό».
Αν οι αστροναύτες μπορούν, εργάζονται ταχύτερα από ό,τι έχει προβλέψει το Κέντρο Ελέγχου. Ο Chris Hadfield εξηγεί: «Ο σκοπός είναι να βρούμε πέντε ελεύθερα λεπτά. Εγώ τα χρησιμοποιούσα για να φτάσω στο παράθυρο και να παρακολουθήσω κάτι να περνάει, να βγάλω φωτογραφίες, να γράψω μουσική ή κάτι για τα παιδιά μου».
Τι μυρωδιά έχει το διάστημα;
Λίγοι τυχεροί καλούνται να κάνουν έναν διαστημικό περίπατο, αφήνοντας για λίγο τον ISS για το διαστημικό κενό έξω. Ο Hadfield έχει κάνει δύο, συνολικής διάρκειας 15 ωρών. «Αυτές οι 15 ώρες έξω, χωρίς τίποτα ανάμεσα σε μένα και το σύμπαν εκτός από την πλαστική μου προσωπίδα, ήταν οι πιο διεγερτικές και απόκοσμες ζωής μου». Στο παρακάτω βίντεο, μπορείτε να δείτε τον Hadfield να τραγουδάει το «Space Oddity» του David Bowie μέσα στον ISS:
Αλλά το αποτέλεσμα αυτών των διαστημικών περιπάτων είναι να μπαίνει στον σταθμό η μεταλλική «μυρωδιά του διαστήματος». «Στη Γη έχουμε πολλές διαφορετικές μυρωδιές, αλλά στο διάστημα υπάρχει μόνο μία, και τη συνηθίζουμε γρήγορα», εξηγεί η Helen Sharman, η πρώτη Βρετανίδα αστροναύτης, η οποία πέρασε οκτώ ημέρες στον σοβιετικό διαστημικό σταθμό Μιρ το 1991.
«Οι στολές και τα αντικείμενα που βγαίνουν έξω επηρεάζονται από την ισχυρή ακτινοβολία του διαστήματος. Η ακτινοβολία σχηματίζει ελεύθερες ρίζες στην επιφάνειά τους και αυτές αντιδρούν με το οξυγόνο στο εσωτερικό του διαστημικού σταθμού, δημιουργώντας μια μεταλλική μυρωδιά», λέει η ίδια.
Όταν επέστρεψε στη Γη, εκτιμούσε πολύ περισσότερο τις αισθητηριακές εμπειρίες. «Δεν υπάρχει καιρός στο διάστημα – ούτε βροχή στο πρόσωπό σου ούτε άνεμος στα μαλλιά σου. Αυτά τα εκτιμώ πολύ περισσότερο σήμερα», λέει 33 χρόνια αργότερα.
Απαραίτητη η γυμναστική
Εκτός από την εργασία, μια βασική υποχρέωση των αστροναυτών που βρίσκονται εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι να κάνουν δύο ώρες γυμναστική καθημερινά. Τρία διαφορετικά μηχανήματα βοηθούν στην αντιμετώπιση της επίδρασης της μηδενικής βαρύτητας, η οποία μειώνει την οστική πυκνότητα.
Το Advanced Resistive Exercise Device (ARED) είναι καλό για βαθιά καθίσματα, άρσεις θανάτου έλξεις, που γυμνάζουν όλες τις μυϊκές ομάδες, λέει η κ. Stott.
Ο αστροναύτης Kjell Lindgren ενώ γυμνάζεται χρησιμοποιώντας το μηχάνημα ARED
NASA
Το πλήρωμα χρησιμοποιεί επίσης δύο διαδρόμους στους οποίους πρέπει να προσδεθούν για να μην αιωρούνται και ένα ποδηλατικό εργόμετρο για προπόνηση αντοχής.
«Τρεις μήνες με το ίδιο παντελόνι»
Όλα τα παραπάνω προκαλούν εφίδρωση, που μας φέρνει σε ένα πολύ σημαντικό ζήτημα – το πλύσιμο. Χωρίς τη βαρύτητα να τραβάει τον ιδρώτα από το σώμα, οι αστροναύτες καλύπτονται από μια στρώση ιδρώτα – «πολύ περισσότερο από ό,τι στη Γη», λέει η Nicole Stott.
Στον ISS δεν υπάρχει πλυντήριο - «μόνο νερό που σχηματίζει αιωρούμενες σταγόνες και κάτι σαν σαπούνι», εξηγεί. Τα ρούχα της γυμναστικής γίνονται τόσο βρώμικα που πετιούνται σε ένα αποσπώμενο όχημα, το οποίο καίγεται στην ατμόσφαιρα. Δεν ισχύει το ίδιο όμως για τα καθημερινά τους ρούχα, που παραμένουν καθαρά για πολύ καιρό.
«Στη μηδενική βαρύτητα, τα ρούχα αιωρούνται πάνω στο σώμα, οπότε τα έλαια και όλα τα άλλα δεν τα επηρεάζουν. Φορούσα το ίδιο παντελόνι για τρεις μήνες», εξηγεί.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα ρούχα ήταν το φαγητό. «Κάποιος άνοιγε μια κονσέρβα, για παράδειγμα, κρέατα και σάλτσα, και μικρές μπάλες λίπους ξέφευγαν στον αέρα», λέει.
«Έβλεπες τους ανθρώπους να γέρνουν προς τα πίσω όπως στην ταινία “The Matrix” για να αποφύγουν τις σφαίρες από κρεατόζουμο».
Νέες προμήθειες σε τρόφιμα, ρούχα και εξοπλισμό καταφθάνουν με σκάφη μερικές φορές το χρόνο.
Ώρα για δείπνο
Μετά από μια δύσκολη ημέρα στη δουλειά, είναι ώρα για δείπνο, η οποία είναι επίσης σημαντική για την κοινωνικοποίηση του πληρώματος. Το περισσότερο φαγητό είναι ξηρή τροφή, κατεψυγμένο, κονσερβοποιημένο ή έτοιμο προς κατανάλωση.
Μέλη του πληρώματος στον ISS ανοίγουν νεοαφιχθέντα πακέτα με φρέσκα φρούτα, τον Οκτώβριο του 2019
NASA
Υπάρχουν επίσης αποξηραμένα φαγητά και ροφήματα που επανέρχονται στην αρχική τους κατάσταση με την προσθήκη νερού. Όταν ενυδατώνουν μονές μερίδες φαγητού, οι αστροναύτες χρησιμοποιούν σύριγγες προκειμένου να αποφευχθούν σπατάλες· το νερό είναι πολύτιμο αγαθό.
«Ήταν σαν το φαγητό της κατασκήνωσης ή του στρατού. Καλό, αλλά θα μπορούσε να είναι πιο υγιεινό», λέει η Nicole Stott. «Το αγαπημένο μου ήταν τα ιαπωνικά κάρυ ή τα ρωσικά δημητριακά και οι σούπες».
Οι οικογένειες των αστροναυτών έχουν επίσης τη δυνατότητα να τους στείλουν έξτρα πακέτα με τρόφιμα, συνήθως μικρές λιχουδιές.
Όταν κοιτάς από ψηλά…
Ώρα για επιστροφή στο κρεβάτι και ξεκούραση. «Το πρόγραμμα προβλέπει οκτώ ώρες ύπνου – αλλά οι περισσότεροι κολλάνε στο παράθυρο, κοιτάζοντας τη Γη», λέει η Nicole Stott.
Και οι τρεις αστροναύτες μιλούν για τον ψυχολογικό αντίκτυπο του να βλέπουν τον πλανήτη τους από απόσταση 400 χιλιομέτρων. «Ένιωσα πολύ ασήμαντη σε αυτή την απεραντοσύνη του διαστήματος», λέει η Helen Sharman.
«Όταν βλέπεις τη Γη τόσο καθαρά, τις δίνες των σύννεφων και τους ωκεανούς, σκέφτεσαι τα γεωπολιτικά όρια που κατασκευάζουμε και ότι στην πραγματικότητα είμαστε απόλυτα διασυνδεδεμένοι».
Στη Nicole Stott άρεσε να ζει με έξι ανθρώπους από διαφορετικές χώρες «που κάνουν αυτή τη δουλειά για λογαριασμό όλης της ζωής στη Γη, συνεργάζονται, βρίσκουν τρόπο να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα». «Γιατί δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό στη Γη;» αναρωτιέται.
Και οι τρεις αστροναύτες θα επέστρεφαν αμέσως στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό αν είχαν την ευκαιρία. Και δεν καταλαβαίνουν γιατί ο κόσμος πιστεύει ότι οι δύο αστροναύτες της NASA που θα μείνουν εκεί για οκτώ μήνες είναι «αποκλεισμένοι».
«Ονειρευτήκαμε, εργαστήκαμε και εκπαιδευτήκαμε σε όλη μας τη ζωή ελπίζοντας σε μια παρατεταμένη παραμονή στο διάστημα», λέει ο Chris Hadfield. «Το μεγαλύτερο δώρο που μπορείς να κάνεις σε έναν επαγγελματία αστροναύτη είναι να τον αφήσεις να μείνει εκεί περισσότερο».
